Księgarnia Warszawa

rok wydania: 2018, wydanie czwarte zmienione i uzupełnione
ilość stron:
ISBN: 978-83-64094-24-8
format: 23x16 cm
oprawa: miękka
Od 1 stycznia 1992 r. obowiązywały postanowienia wieloarkuszowej Polskiej Normy PN-92/E-05009 (później PN-IEC 60364 Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych), będącej ścisłym odpowiednikiem międzynarodowej normy wieloarkuszowej IEC 364 o identycznym tytule, zakresie, treści i układzie. Wieloarkuszowa norma PN-IEC 60364 jest ostatnio nowelizowana i poszczególne arkusze wydawane są jako dokumenty harmonizacyjne (HD) – w Polsce jako PN-HD 60364.

W 2017 r. ukazała się wersja angielska normy PN-HD 60364-4-41:2017-09E, w której wprowadzono zamiany polegające w dużej mierze na rozszerzeniach dotychczasowych zapisów. Jest to norma obecnie jeszcze nieobowiązująca. Będzie obowiązywać po przetłumaczeniu i powołaniu w rozporządzeniu ministra.

Przedmiotowa norma przewiduje następujące rodzaje ochrony:
• równoczesna ochrona podstawowa i przy uszkodzeniu przez stosowanie bardzo niskich napięć bezpiecznych,
• ochrona podstawowa (poprzednio ochrona przed dotykiem bezpośrednim),
• ochrona przy uszkodzeniu (poprzednio ochrona przed dotykiem pośrednim),
• ochrona przed skutkami termicznymi,
• ochrona przeciwpożarowa,
• ochrona przed prądem przetężeniowym,
• ochrona przed spadkiem napięcia,
• ochrona przed prądem zakłóceniowym,
• ochrona przed przepięciami.

W normie PN-IEC 60364-4-41:2000 [27], która w 2009 r. została zastąpiona normą PN-HD 60364-4­ 41:2009P [28], obowiązywały następujące środki ochrony:Ochrona w normalnych warunkach (obecnie ochrona podstawowa) odpowiadała ochronie przed dotykiem bezpośrednim.

Środki ochrony podstawowej to:
• ochrona polegająca na izolowaniu części czynnych,
• ochrona przy użyciu ogrodzeń lub obudów,
• ochrona przy użyciu barier,
• ochrona polegająca na umieszczeniu poza zasięgiem ręki,
• ochrona uzupełniająca przez stosowanie urządzeń różnicowoprądowych o znamionowym różnicowym prądzie zadziałania nieprzekraczającym 30 mA.

Ochroną uzupełniającą w ochronie podstawowej jest stosowanie urządzeń różnicowoprądowych o znamionowym różnicowym prądzie zadziałania nieprzekraczającym 30 mA. Jest ona uzupełnieniem ochrony w przypadku nieskutecznego działania środków ochrony podstawowej lub w przypadku nieostrożności użytkowników.

Zastosowanie urządzeń różnicowoprądowych ma na celu tylko zwiększenie skuteczności ochrony podstawowej. Urządzenia te nie mogą być jedynym środkiem ochrony i użycie ich nie zwalnia od obowiązku zastosowania jednego ze środków ochrony podstawowej.
Ochrona w warunkach uszkodzenia (obecnie ochrona przy uszkodzeniu) odpowiadała ochronie przed dotykiem pośrednim.

Środki ochrony przy uszkodzeniu to:
• ochrona za pomocą samoczynnego wyłączenia zasilania,
• ochrona polegająca na zastosowaniu urządzeń II klasy ochronności lub o wzmocnionej izolacji równoważnej,
• ochrona polegająca na izolowaniu stanowiska,
• ochrona za pomocą nieuziemionych połączeń wyrównawczych,
• ochrona za pomocą separacji elektrycznej.

Norma PN-HD 60364-4-41:2009P wymaga, aby w każdej części instalacji był zastosowany jeden lub więcej środków ochrony, biorąc pod uwagę uwarunkowania od wpływów zewnętrznych.
W normie PN-HD 360364-4-41:2009P wprowadzono dodatkowy podział środków ochrony na środki ochrony powszechnie dopuszczalne i środki ochrony pod nadzorem.

Jako powszechnie dopuszczalne środki ochrony podstawowej uznawane są:
izolacja,
obudowy osłony,
napięcie bardzo niskie (SELV i PELV).

Jako powszechnie dopuszczalne środki ochrony przy uszkodzeniu uznawane są:
• samoczynne wyłączenie zasilania,
• izolacja podwójna lub izolacja wzmocniona,
• separacja elektryczna do zasilania jednego odbiornika,
• napięcie bardzo niskie (SELV i PELV).

Środki ochrony pod nadzorem:
Środki ochrony podstawowej, takie jak:
• przeszkody,
• umieszczenie poza zasięgiem rąk,
oraz środki ochrony przy uszkodzeniu, takie jak:
• izolowanie stanowiska,
• nieuziemione połączenia wyrównawcze miejscowe,
• elektryczna separacja do zasilania więcej niż jednego odbiornika,
• mogą być stosowane tylko, gdy instalacja jest pod nadzorem:
• osób wykwalifikowanych lub poinstruowanych lub
• osób będących pod nadozorem osób wykwalifikowanych lub poinstruowanych tak, że nieautoryzowane zmiany nie mogą być dokonywane.

Jeżeli pewne warunki dotyczące przyjętego środka ochrony nie mogą być spełnione, należy zastosować dodatkowe środki ochrony tak, aby zastosowana łącznie ochrona osiągnęła wymagany stopień bezpieczeństwa. Można wtedy zastosować bardzo niskie napięcie funkcjonale (FELV). Różne środki ochrony zastosowane w tej samej instalacji lub jej części nie powinny mieć wzajemnego wpływu. Awaria jednego środka ochrony nie może osłabić innego środka ochrony.

W obecnie obowiązujących normach:
 1) zniknęły pojęcia i środki ochrony znane poprzednio jako: „zerowanie”, „uziemienie ochronne”, „sieć ochronna”,
 2) został wprowadzony środek ochrony przed porażeniem za pomocą samoczynnego wyłączenia zasilania,
 3) wprowadzono nowe nazwy układów sieciowych TN (TN-C, TN-S, TN-C-S), TT i IT,
 4) powszechnie są stosowane połączenia wyrównawcze główne i miejscowe, nawet jako samodzielny środek ochrony,
 5) z uwagi na długie czasy wyłączeń i duży rozrzut charakterystyk prądowo-czasowych bezpieczników topikowych, ogranicza się ich rolę jako elementu zabezpieczającego na rzecz wyłączników instalacyjnych nadmiarowoprądowych lub wyłączników z wyzwalaczami,
 6) w ochronie przeciwporażeniowej wprowadza się bardzo krótkie czasy wyłączania, nawet rzędu 0,1 s, co powoduje konieczność doboru aparatów zabezpieczających spełniających te wymagania,
 7) zasadą jest powszechne stosowanie wyłączników ochronnych różnicowoprądowych jako środka ochrony przy uszkodzeniu (ochrona przed dotykiem pośrednim) oraz jako uzupełniającego środka ochrony podstawowej (ochrona przed dotykiem bezpośrednim), we wszystkich układach sieciowych za wyjątkiem układu TN-C (instalacja elektryczna zabezpieczona wyłącznikiem różnicowoprądowym nie może zostać wykonana w układzie zasilania TN-C),
 8) zasadą jest ochrona obiektów budowlanych przed pożarami wywołanymi prądami doziemnymi przez zastosowanie wyłączników ochronnych różnicowoprądowych o większym znamionowym prądzie różnicowym, nie większym niż 500 mA,
 9) koniecznością jest rozdzielenie funkcji przewodu ochronno-neutralnego PEN na przewód neutralny N i ochronny PE, ponieważ przewodów o przekrojach poniżej 10 mm2 Cu i 16 mm2 Al nie wolno stosować jako przewodu PEN,
10) do roli samodzielnych środków ochrony oprócz zabezpieczeń i ochrony przed porażeniami dochodzą:
ochrona przed skutkami termicznymi (pożar, poparzenie, inne zakłócenia),
ochrona przed przepięciami (łączeniowymi i atmosferycznymi),
ochrona przed obniżeniem napięcia.

We wrześniu 2017 r. ukazała się nowa norma PN-HD 60364-4-41:2017-09E wersja angielska, która jeszcze nie jest obowiązująca. Zmiany w niej to w dużej mierze rozszerzenia dotychczasowych zapisów normie PN-HD 60364-4-41:2009P.
W latach 90. nastąpiły zmiany w zasadach budowy instalacji elektrycznych w obiektach budowlanych, zmieniły się również zasady ochrony przed porażeniem prądem elektrycznym. Zmiany wprowadzone przez nowe Prawo budowlane [3], zmiany w „Warunkach technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie” [8] oraz w przepisach dotyczących ochrony przeciwporażeniowej (norma PN-HD 60364-4-41) [28] spowodowały zmiany w wymaganiach dotyczących wykonywania pomontażowych pomiarów odbiorczych i okresowych pomiarów ochronnych, w celu oceny stanu ochrony przeciwporażeniowej w eksploatowanych urządzeniach elektrycznych o napięciu znamionowym do 1 kV.

1. Wstęp / 7
1.1. Akty prawne związane z wykonywaniem sprawdzań odbiorczych i okresowych w instalacjach elektrycznych niskiego napięcia / 9
1.2. Zmiana numeracji polskich norm / 12
1.3. Zasada obowiązująca w ochronie przeciwporażeniowej / 12
1.4. Najczęściej popełniane błędy przy podłączaniu urządzeń w układzie sieci TN-C / 14

2.1. Efekty pomiarów / 15
2.2. Rodzaje wykonywanych pomiarów – podział / 15
2.3. Prawna kontrola metrologiczna / 16

3. Dokładność wykonywania pomiarów / 18
3.1. Klasa dokładności przyrządu pomiarowego / 19
3.2. Dobór właściwej metody pomiarów / 19
3.3. Wymagania co do dokładności pomiarów / 19
3.4. Zasady wykonywania pomiarów / 20
3.5. Okresowe sprawdzanie przyrządów pomiarowych / 20

4. Zakres wykonywania sprawdzeń odbiorczych i okresowych / 21
4.1. Dwie części pomiarów ochronnych / 21
4.2. Oględziny / 23
4.2.1. Przykłady elementów wyposażenia, na które należy zwrócić uwagę podczas oględzin i sprawdzenia instalacji / 23
4.3. Próby / 27
4.4. Zakres wykonywania okresowych sprawdzań instalacji / 28

5. Częstość wykonywania pomiarów i badań okresowych / 29
5.1. Wymagania określające częstość wykonywania pomiarów / 29
5.2. Częstość wykonywania badań okresowych na terenach budowy / 30

6. Dokumentowanie wykonywanych prac kontrolno pomiarowych / 31
6.1. Sposób dokumentowania pomiarów / 31
6.2. Błędy w dokumentowaniu pomiarów / 32

7. Wykonywanie poszczególnych rodzajów badań / 32
7.1. Ciągłość przewodów ochronnych i połączeń wyrównawczych oraz pomiar rezystancji przewodów ochronnych / 32
7.2. Błędy przy wykonywaniu pomiarów małych rezystancji / 34
7.3. Pomiar rezystancji izolacji / 35
7.3.1. Wykonywanie pomiarów rezystancji izolacji instalacji / 36
7.3.2. Pomiar rezystancji izolacji obwodów oświetleniowych / 37
7.3.3. Pomiar rezystancji izolacji uzwojeń transformatorów / 38
7.3.4. Pomiar rezystancji izolacji kabli / 38
7.3.5. Przyrządy do pomiaru rezystancji izolacji / 39
7.3.6. Błędy popełniane przy pomiarze rezystancji izolacji / 40
7.4. Sprawdzenie ochrony przez oddzielenie obwodów / 41
7.5. Próba wytrzymałości elektrycznej / 41
7.6. Rezystancja podłóg i ścian / 41

8. Samoczynne wyłączenie zasilania w sieci TN / 43
8.1. Warunek skuteczności ochrony w sieci TN / 43
8.2. Pomiar metodą techniczną / 45
8.3. Pomiar impedancji pętli zwarciowej metodą spadku napięcia / 45
8.4. Skuteczność ochrony przeciwporażeniowej w układzie TT / 46
8.5. Skuteczność ochrony w układzie IT / 47
8.6. Stan ochrony przeciwporażeniowej w obwodach z elementami energoelektronicznymi / 48
8.6.1. Ochrona przez zastosowanie samoczynnego wyłączenia zasilania / 48
8.6.2. Ochrona przy użyciu połączeń wyrównawczych / 49
8.6.3. Sprawdzanie skuteczności ochrony przeciwporażeniowej / 50
8.7. Mierniki do sprawdzania zabezpieczeń nadmiarowoprądowych / 51
8.8. Błędy popełniane przy pomiarze impedancji pętli zwarcia / 51

9. Wykonywanie pomiarów w instalacjach z wyłącznikami różnicowoprądowymi / 52
9.1. Wyłączniki różnicowoprądowe w instalacjach / 52
9.2. Metody sprawdzania skuteczności ochrony przeciwporażeniowej w obwodach z wyłącznikami różnicowoprądowymi / 54
9.3. Zakres sprawdzania wyłączników ochronnych różnicowoprądowych / 56
9.4. Sprawdzanie wyłączników ochronnych różnicowoprądowych testerem / 57
9.5. Sprawdzanie wyłączników ochronnych różnicowoprądowych przyrządami mikroprocesorowymi / 57
9.6. Budowa wyłącznika różnicowoprądowego / 58
9.6.1. Okresowe sprawdzanie wyłącznika różnicowoprądowego przyciskiem TEST / 59
9.7. Przyczyny błędnych wyłączeń wyłączników różnicowoprądowych / 59
9.7.1. Połączenie przewodu neutralnego z ochronnym / 59
9.7.2. Połączenie równoległe przewodów neutralnych dwóch odbiorników / 60
9.7.3. Zamiana przewodów neutralnych sąsiednich obwodów / 61
9.7.4. Przeciwstawne połączenie przewodów fazowego i neutralnego w wyłączniku / 61
10. Dodatkowe sprawdzenia wymagane przez normę PN-HD 60364-6 / 62

10.1. Ochrona uzupełniająca / 62
10.2. Sprawdzenie biegunowości / 62
10.3. Sprawdzenie kolejności faz / 62
10.4. Próby funkcjonalne / 62
10.5. Spadek napięcia / 63

11. Pomiar rezystancji uziomu / 63
11.1. Metody pomiaru rezystancji uziomów / 63
11.2. Rezystancja uziomów pomocniczych / 68
11.3. Czynniki wpływające na jakość uziomu / 69
11.4. Nowe wymagania dla elementów uziemiających / 71
11.4.1. Dopuszczalne materiały / 72
11.5. Metoda B3 – pomiaru rezystancji pętli uziemienia z użyciem zacisków prądowych / 72
11.6. Wymagania dotyczące wartości rezystancji uziemień odgromowych / 73
11.6.1. Zasada ochrony zastanej / 74
11.7. Nowa norma dotycząca ochrony odgromowej / 74
11.7.1. Określanie minimalnej długości l uziomu / 75
11.7.2. Typy uziomów wg PN-EN 62305-3 / 75
11.7.3. Sposoby łączenia uziomów sztucznych z fundamentowym / 75
11.7.4. Zasady ochrony przed oddziaływaniem prądu piorunowego / 76
11.7.5. Klasy LPS / 76
11.7.6. Konserwacja i sprawdzanie LPS / 77
11.7.7. Dokumentowanie badań / 78
11.7.8. Raport z badań LPS / 78
11.8. Pomiar rezystywności gruntu / 78
11.9. Pomiar rezystancji uziemień piorunochronnych miernikiem udarowym / 79
11.9.1. Parametry impulsu pomiarowego / 80
11.9.2. Właściwości udarowe uziemień / 81
11.10. Badania techniczne i pomiary kontrolne urządzenia piorunochronnego / 81
11.10.1. Wykonywanie pomiarów instalacji piorunochronnej budynku / 82
11.10.2. Metoda czteroprzewodowa / 82
11.10.3. Wykonywanie pomiarów rezystancji uziomów bez rozłączania zacisków / 83
11.10.4. Metoda techniczna z użyciem dodatkowych cęgów / 83
11.11. Metryka urządzenia piorunochronnego / 84
11.12. Protokół badań urządzenia piorunochronnego / 85
11.13. Błędy podczas wykonywania pomiarów rezystancji uziemień / 86

12. Pomiary natężenia oświetlenia / 86
12.1. Program badań. Ogólne warunki wykonywania pomiarów / 86
12.2. Sprawdzanie natężenia i rodzaju oświetlenia w pomieszczeniach / 86

13. Pomiar prądów upływu / 88
13.1. Sposób wykonania pomiaru prądu upływu / 88
13.2. Przygotowanie instalacji w układzie TN-S / 88
13.3. Przygotowanie instalacji w układzie TN-C / 89


14. Kontrola elektronarzędzi / 89
14.1. Częstość badań elektronarzędzi / 89
14.2. Zakres prób elektronarzędzi / 89


15. Badania spawarek / 89

16. Badania zgrzewarek / 90

17. Badania sprzętu ochronnego / 91
17.1. Wymagania dla izolacyjnego sprzętu ochronnego / 91
17.2. Terminy okresowych badań sprzętu ochronnego / 91
17.3. Czynności przy bieżącym użytkowaniu sprzętu ochronnego / 92

18. Wzory protokołów / 93

19. Literatura / 109
19.1. Akty prawne / 109
19.2. Normy / 110
19.3. Publikacje / 111

Kategorie: Energetyka i elektryka, ciepłownictwo,